Auschwitz-overlever en antizionist Hajo Meyer werd 99 jaar geleden in 1924 in het Duitse Bielefeld geboren. Na de Kristallnacht vluchtte hij op 14-jarige leeftijd, zonder zijn ouders, voor de Jodenvervolging uit nazi-Duitsland naar Nederland. Hier zou hij 65 jaar later “Een Ander Joods Geluid” beginnen en Palestina bezoeken om te vechten vóór Palestijnse mensenrechten.
De film ‘Hajo, een joodse vluchteling’ (Sjakmo, 2021) is het ego document van de indrukwekkende Hajo Meyer (1924-2014).
wie was Hajo Meyer?
Hajo werd in 1924 in Bielefeld in Duitsland geboren als Hans Joachim Gustav Meyer. Zoon van een joodse advocaat. Hij vluchtte voor het nazibewind naar Nederland waar hij zich na de oorlog richtte op de studie natuurkunde. In 1956 schreef hij zijn proefschrift aan de Universiteit van Amsterdam om zich vervolgens bij Philips op te werken tot directeur van het Natuurkundig Laboratorium. Een indrukwekkende loopbaan welke alleen nog indrukwekkender zou worden.
Collega’s herinneren hem als een levenslustig iemand met een warme persoonlijkheid. Als er uitvindingen aan het bestuur van Philips werden getoond liep hij opgewonden rond waardoor hij wel de stuiterende kabouter werd genoemd; een geuzennaam die hij met plezier droeg.
Na zijn pensioen besloot hij zijn warme hart te gaan volgen door violen te gaan bouwen en werd hij politiek actief. Zo was hij in 2000 mede-oprichter van “Een Ander Joods Geluid” (EAJG).
EAJG had als doel om te werken aan een ander Israël. Een Israël dat:
- de internationale rechtsorde en de universele mensenrechten respecteert;
- zijn belang voor de joodse gemeenschappen in de wereld definieert in termen van menswaardigheid en mensenrechten en aan deze rechten een absolute waarde toekent.
Dat betekent volgens EAJG dat Israël:
- zijn rol als bezetter beëindigt;
- stopt met de schendingen van mensenrechten binnen en buiten zijn grenzen;
- zijn inwoners zowel naar wet als beleid als gelijkwaardige en gelijkgerechtigde burgers behandelt en daarin geen onderscheid maakt naar religie en af- of herkomst;
- zijn lidmaatschap van of deelname aan internationale organen verdient op basis van het hanteren van de regels, normen en waarden van die organen.
”het einde van het Jodendom”
Hajo was een man die de daad bij het woord voegt en in 2003 stond hij op als mensenrechtenactivist en antizionist. In dat jaar schreef hij ‘Het einde van het Jodendom’ waarin hij concludeert dat de staat Israël de Holocaust misbruikt als rechtvaardiging voor misdaden van dit land tegen de Palestijnen.
In HET EINDE VAN HET JODENDOM behandelt Hajo Meyer gevoelige kwesties omtrent het Jodendom, de holocaust en Israël. Gewapend met zijn Duits-joodse Bildung, zijn ervaringen in Auschwitz en een hoog moreel besef bespreekt hij zonder oordelen te schuwen hoe een idealistisch zionisme verwerd tot een anachronistisch koloniaal streven, hoe de holocaust werelden verloren deed gaan en de joden dreef tot collectieve paranoia, hoe dat tot onderdrukking en vernedering van een ander volk leidde, hoe gemakkelijk en instrumenteel sommige joden en de joodse staat zich bedienen van beschuldigingen van antisemitisme en hoe dit een hernieuwd antisemitisme in de hand werkt.
HET EINDE VAN HET JODENDOM is een geëngageerd betoog van een concentratiekamp overlever, die geen blad voor de mond neemt en ingesleten taboes niet uit de weg gaat. Ook in interviews en lezingen laat hij zijn morele kompas niet los en laat Meyer zich uiterst negatief uit over de Israëlische politiek en hun illegale bezetting van Palestina.
Hij noemt het zionisme een verraad aan het Jodendom; iets waar steeds meer joden zich tegenwoordig bewust van worden. Volgens hem is het Jodendom universeel en humanistisch, en is
het zionisme precies het tegenovergestelde. Een spijker op de kop slaan noemen we dat.
De Israëlische politiek tegenover de Palestijnen vergeleek Hajo met de nazipolitiek tegenover de joden. Hij zag en vond dat Israël de Palestijnen onderdrukte en uitsloot. Tegenover zijn critici zei hij dat hij zelf kon weten wat de Palestijnen doormaakten, omdat hij in Duitsland zelf ook als paria was behandeld.
In zijn boek geeft hij de voorbeelden van de ontmenselijking van de Palestijnen: ‘Palestijnen zijn een kanker’, zei stafchef Mosje Ja’alon. Het uitvergroten van de bedreiging, de collectieve straffen en het een geheel volk verantwoordelijk maken voor de daden van enkelen – hij heeft het allemaal al eens aan den lijve meegemaakt. Dezelfde techniek, zegt hij. En het erge is dat Israël er prat op gaat de enige democratische staat te zijn te midden van die ‘verfoeilijke Arabische dictaturen’ – wat betekent dat de Israëlische media en de Israëlische burgers zonder meer medeschuldig zijn aan de wandaden van de Israëlische regering.
Hij kan er niets aan doen, maar wanneer hij hoort over de treiterijen en pesterijen bij de checkpoints dan ziet hij de foto’s voor zich van Duitsers in nette uniformen die de verpauperde en angstige joden uitlachen. Wanneer je mensen eenmaal tot paria’s maakt, verkondigt dat ze een minderwaardig soort zijn, een apartheid ‘rechtssysteem’ opbouwt waarin het tweederangs burgerschap van de groep wordt bevestigd, dan hoeven er nog maar een paar stoppen door te slaan, om dat wat we ‘etnische zuivering’ noemen mogelijk te maken.
Dat is voor Hajo Meyer de les van Auschwitz: dat die niet had plaats kunnen vinden zonder de fase waarin een groep mensen tot Untermenschen werd gemaakt die er aan vooraf ging.
Ik wil een poging doen, als eerbetoon, een paar essentiële punten uit zijn boeken samen te vatten. Over het taboe om vergelijkingen te maken tussen de Jodenvervolging destijds en de Israëlische overheersing over de Palestijnen nu, bijvoorbeeld. Over hoe ‘het spook van het antisemitisme’ (zijn woorden) ingezet wordt om de critici van Israël de mond te snoeren. En over hoe niet alleen Israël een mislukt project is, maar hij ook zijn twijfels had over wat er nog overbleef van het Jodendom.
Het zijn zware onderwerpen. De manier waarop hij met zijn ongezouten uitspraken dwars door alle taboes heenstapte, werden hem niet altijd in dank afgenomen. Een nestbevuiler werd hij genoemd, zelfhatende jood, en verrader. Daar had hij wel een antwoord op: liever een verrader dan een dader.
Concentratiekamp gaza-Auschwitz
Na een bezoek aan Gaza, samen met oud pro-Palestina premier Dries van Agt, noemde hij Gaza “één groot concentratiekamp”. De situatie in Gaza is sinds hun bezoek helaas alleen maar mensonterender geworden..
Begin 1939, na de Kristalnacht, was Hajo één van de 1500 kinderen, die met een kindertransport naar Nederland vluchten. In het kamp voor de zogenaamde ”Palestina Pioniers” in de Wieringermeer kreeg hij een opleiding tot machinebankwerker.
Toen hij in de oorlog op zijn onderduikadres werd verraden, werd hij afgevoerd naar Auschwitz. Hij overleefde dankzij tewerkstelling als bankwerker bij het onderhoud van treinwagons. Zijn ouders zijn omgekomen in concentratiekamp Theresienstadt.
Documentaire ”Hajo, een joodse vluchteling”
De documentaire van Jacqueline de Bruijn vertelt vooral het verhaal van zijn leven als joodse vluchteling in Nederland voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. In die context komen ook verschillende andere belangrijke aspecten uit zijn leven aan bod, zoals zijn strijd voor de Palestijnen.
Filmmaakster Jacqueline de Bruijn maakte eerder de documentaire De Omslag, over een aantal joden met een kritische houding ten opzichte van Israël. Hajo was een van de hoofdpersonen van die film. De Bruijn besloot daarna een aparte film over Hajo te maken en samen met hem terug te gaan naar belangrijke plekken uit zijn jeugd.
Jacqueline de Bruijn reisde voor de film met Hajo Meyer (kort voor diens dood) en zijn vrouw Chris Meyer-Tilanus naar plaatsen terug in de tijd.
Hajo, een Joodse vluchteling is een prachtige documentaire en een mooi eerbetoon aan een uitzonderlijk mens. We kunnen de herinnering aan Hajo levend houden door net als hij kritisch en uitgesproken te blijven waar het om mensenrechten gaat. En door zijn strijd tegen onderdrukking voort te zetten.
Hajo, een Joodse vluchteling kwam uit in 2021 en werd afgelopen november in enkele bioscopen vertoond. Houd de website website van Jacqueline de Bruijn in de gaten waar de film te zien is.
Leestip:
Liever een verrader dan een dader. In memoriam Hajo Meyer – Anja Meulenbelt.